Dan doe ik het wel, dacht ik, toen ik hoorde dat Marieke Lucas Rijneveld zich had teruggetrokken. Er was kritiek op de keus om haar het gedicht The Hill we Climb te laten vertalen. Het gedicht dat Amanda Gorman had voorgedragen bij de inauguratie van Biden.
Ik was onder de indruk van de historische betekenis van die plechtigheid. Een plechtigheid die plaatsvond na vier onzekere jaren Trump, na dagen en weken van twijfels over de verkiezingsuitslag, en na uren vol angst bij de bestorming van het Capitool. Alleen dat gedicht van Gorman, dat vond ik niet zo indrukwekkend. Nogal woordspelerig, vond ik, zoals bij “what “just” is isn’t always justice”. En technisch niet zo knap: ondanks de losse vorm, waarbij het rijm niet in een strak schema zit, zag ik toch vormen van rijmdwang. Ik miste vooral inhoudelijke noodzaak: ik hoorde een wat willekeurige verzameling beelden en vergelijkingen.
Maar er was alom veel lof en bewondering voor het gedicht. En uitgever Meulenhoff koos Marieke Lucas Rijneveld uit om het in het Nederlands te vertalen. De kritiek was dat zij geen band heeft met de groep van zwarten in Amerika – afstammelingen van slaven, die nog tot de huidige dag nieuwe vormen van onderdrukking ervaren. Ik wilde me buiten die discussie houden, maar ik dacht dat ik me wel even aan een eigen illegale samizdat-vertaling kon zetten. Een gedicht kan immers meer dan één keer worden vertaald, zonder dat het afbreuk doet aan het origineel. En zo moeilijk leek deze vertaalklus me niet.
Dus ik zette me aan de vertaling en het ging best goed. Vond ik. In enkele uren had ik een eerste ruwe versie af. Met aardige vondsten, vond ik.
Zo vertaalde ik dit fragment:
We seek harm to none and harmony for all.
Let the globe, if nothing else, say this is true.
That even as we grieved, we grew.
That even as we hurt, we hoped.
That even as we tired, we tried.
That we’ll forever be tied together, victorious.
met:
We willen geen verdeeldheid, we willen delen.
Laat de aarde staan voor deze waarde.
Dat we verknoeiden, maar ook groeiden.
Dat we lijden door ons verleden.
Dat in onze wonden wij elkaar weer vonden.
Dat we zijn voor eeuwig zijn verbonden, als winnaars.
En ik stuurde die eerste versie aan twee vrienden. Wat ze ervan vonden?
En een van de twee antwoordde per kerende post. Het ritme zat niet goed, zei hij (maar daar kon ik nog aan werken, dacht ik snel), maar je mist vooral de taalkundige verwijzingen naar de taal en cultuur van de onderdrukte zwarte gemeenschap in de VS. Zo staat er in het gedicht “We braved the belly of the beast”. Wie in “the belly of the beast” zit, zit opgesloten in het systeem. Ik had hier alleen een verwijzing in gezien naar het bijbelverhaal van Jonas in de walvis.
Ik begreep het. Het vergt veel studie om alle verwijzingen, alle diepere lagen, te doorgronden, en die heb je nodig om Nederlandse equivalenten te bedenken. En daarmee begreep ik beter waarom dit gedicht zo enthousiast is ontvangen. Er zit veel meer in dan ik er zomaar uithaal.
Ik vind niet dat je tot de onderdrukte groep moet horen om een tekst goed te kunnen vertalen. Want het gaat er niet om dat je hetzelfde leed volledig moet kunnen invoelen. Aan de andere kant, het helpt wel als je de taal en de uitdrukkingen uit het origineel al kent omdat het je eigen taal is. Als je die taal niet kent, kan je dat gedeeltelijk compenseren door er uitgebreid onderzoek naar te doen, maar dat is toch behelpen.
Ik hoop dus dat Meulenhoff iemand kan vinden die in feite tweetalig is.