Vogeltelling: hebt u de onomatopee al gezien?

Op een oud notitieblokje van mijn vriendin stond de volgende tekst:

Vogeltelling

1 kat

Dit jaar blijft de kat binnen. En als u toch gaat tellen, kunt u dan eens opletten of u ook de onomatopee kunt zien? Nou is deze vogel zeldzaam en bovendien nauwelijks met het blote oog waar te nemen, maar het geluid van deze witte raaf – nee, sorry, een onomatopee is niet een witte raaf, ik bedoelde dit spreekwoordelijk. Het geluid van deze vreemde vogel is zo kenmerkend en uniek dat u hem zuiver op het geluid kunt determineren. Hij is genoemd naar zijn meest kenmerkende geluid: “Onnoma toepee!”

Ongeveer dan. Want het weergeven van een vogelgeluid is bijna onmogelijk. De haan zegt helemaal niet Kukeleku, maar gooit er alleen een reeks U’s uit. Daarom is de beschrijving van een vogelgeluid op papier ook meestal totaal onbruikbaar. Een Fransman hoort zijn geluid net even anders, en een Duitser nog weer anders.

De onomatopee is oorspronkelijk afkomstig uit Griekenland, maar geldt in Nederland inmiddels als inheems. Hij staat ook wel bekend als de bonte onomatopee, omdat hij zwart, wit en grijs is. Zo wonderlijk zijn de wegen van de vogelnaamgeving: het woord “bont” in vogelnamen verwijst nooit naar een kleur, alleen naar tinten grijs. Misschien stamt deze verwarrende naamgeving uit de tijd dat vogelboeken alleen nog in zwartwit waren en de gebruikers de kleur erbij moesten bedenken. Dan schiet de fantasie wel eens wat door. Zij legt haar ei meestal tussen de straatklinkers.

De onomatopee hoort tot de orde van de aves linguistici, samen met vogels als de parlevink, de drijfsijs, de bumperklever (de snelste vogel ter wereld), de matrijs, de gozerd, het zeurpietje, de gierputter, de erasmus, de valkuil, de ongans, de nijlpaardgans, de kruisbekschroevendraaier, de sneu, de sinaasappeleend (canard à l’orange), het zeekoetje, de flamengo, de fluut, de grotto rosso, de katvanger, de smiecht, de thuisfluiter, het zomerkoninkje, de winterkouw, de spicht, de palingzanger en de ijsselmeervogel.

De wetenschappelijke naam is onomatopoesis. Daarbij spreek je het slot uit als “po-e-sis”, niet als “poesis”, omdat de onomatopee niet voor de poes is. Ik heb althans onze kat nog nooit met een onomatopee thuis zien komen.